Vera Molnár – Een leven in lijnen, algoritmes en esthetische logica
Vera Molnár (1924–2023) wordt gezien als een van de eerste kunstenaars die zich op het grensvlak van kunst en technologie begaf. In een tijd waarin computergebruik in de beeldende kunst vrijwel ondenkbaar was, experimenteerde zij al met algoritmisch tekenen en liet zij toeval, herhaling en logica samensmelten tot een visueel geheel. Haar werk is ogenschijnlijk rationeel, maar tegelijkertijd diep menselijk – een subtiele botsing tussen orde en verstoring, tussen herhaling en afwijking.
In recente jaren is haar werk herontdekt door een jonger publiek, mede door de toenemende aandacht voor generatieve kunst in de digitale kunstwereld. Molnárs invloed reikt verder dan het doek: ze wordt gezien als een van de grondleggers van computerkunst, en als vrouw in een door mannen gedomineerde discipline is haar oeuvre dubbel zo baanbrekend. Haar werk laat zien hoe formele systemen, logica en algoritmes ook gevoelig en poëtisch kunnen zijn.
Van traditionele schilderkunst naar systematische experimenten
Geboren in Boedapest in 1924, volgde Molnár haar opleiding in schilderkunst en kunstgeschiedenis, maar al vroeg begon ze vragen te stellen bij het idee van intuïtie als leidraad voor creatie. In plaats daarvan koos ze voor systematische variatie en herhaling. Aanvankelijk deed ze dit handmatig – ze ontwikkelde reeksen tekeningen waarin eenzelfde vorm telkens iets werd gewijzigd, net zo lang tot het patroon werd doorbroken of een visueel ‘probleem’ ontstond. Ze noemde dit haar “machine imaginaire”: nog voordat ze toegang had tot een echte computer, werkte ze al vanuit een algoritmisch denkmodel.
Toen ze in de jaren zestig toegang kreeg tot computers – via samenwerking met technische instituten in Frankrijk – begon een nieuw hoofdstuk in haar werk. Ze schreef programma’s in Fortran en liet plotters haar lijnen trekken. Wat ze hiermee maakte, was radicaal: niet alleen omdat de computer als medium nieuw was, maar ook omdat ze het idee van de ‘unieke hand van de kunstenaar’ ter discussie stelde. Haar werk ontstond niet uit toeval of expressie, maar uit zorgvuldig gedefinieerde instructies, waarin zij wel bewust ruimte liet voor kleine verstoringen – een regel die nét wordt verbroken, een lijn die nét verkeerd valt.
De kracht van afwijking
Wat Molnárs werk zo krachtig maakt, is precies die spanning tussen orde en chaos. Haar beelden zijn nooit zomaar geometrisch – ze leven doordat ze breken met hun eigen regels. De esthetiek van Molnár is er één van bijna-monotone patronen waarin het menselijk oog juist op zoek gaat naar afwijking. Zo lijken haar vierkanten en cirkels te dansen, lijnen te trillen, alsof de computer zelf ook even twijfelt. Molnár noemde dit het “verlangen naar orde, maar het plezier in de afwijking.”
Dit idee trekt ze ook door in latere digitale werken, waarin ze bewust fouten programmeert of haar algoritmes als het ware ‘verstoort’. Ze neemt hiermee een unieke positie in tussen abstracte kunst en conceptuele kunst, tussen concrete visuele ervaring en een diep filosofisch onderzoek naar de vraag wat kunst eigenlijk is.
Erkenning en herwaardering
Lange tijd werkte Vera Molnár in relatieve stilte. Haar werk werd in de tweede helft van de 20e eeuw vooral binnen academische en niche-kringen gewaardeerd, maar bleef lange tijd buiten de grote musea. Pas in de 21e eeuw kwam daar verandering in. In 2023, vlak voor haar overlijden, kreeg ze op 99-jarige leeftijd haar eerste solotentoonstelling in het Centre Pompidou in Parijs. Deze retrospectieve bracht haar handmatige experimenten uit de jaren vijftig samen met haar digitale werk en recente NFT’s – en toonde daarmee haar buitengewone continuïteit in denken en maken.
De tentoonstelling bood een zeldzame inkijk in hoe een kunstenaar zich zeventig jaar lang op systematische wijze heeft blijven ontwikkelen, zonder haar kernprincipes los te laten. Ondanks haar technologische benadering bleef Molnár altijd op zoek naar schoonheid, eenvoud en verrassing. Haar werk is niet koud of afstandelijk – het nodigt uit tot kijken, ontdekken en verwonderen.
Meer dan digitale pionier
Vera Molnár is veel meer dan alleen een voorloper van computerkunst. Ze stelt de kijker vragen over controle en toeval, over traditie en vernieuwing. Als vrouw in een wetenschappelijke en kunstzinnige wereld vol obstakels, heeft ze haar eigen ruimte gecreëerd – via lijnen, systemen, afwijkingen en een onverstoorbare toewijding aan haar praktijk.
Haar nalatenschap leeft voort, niet alleen in musea, maar ook in de digitale kunstwereld van vandaag. Kunstenaars die werken met algoritmes, AI of generatieve systemen putten nog altijd inspiratie uit haar benadering. In een tijd waarin technologie vaak wordt gezien als kil of afstandelijk, herinnert Vera Molnár ons eraan dat er ook poëzie in de machine zit – als je maar weet hoe je moet kijken.
https://www.nytimes.com/2023/12/15/arts/vera-molnar-dead.html